Zo maak je burgerschap boeiend

Hoe maak je de lessen burgerschap boeiend voor je studenten? Samen met het Kohnstamm Instituut gingen Lianne van de Maat en Jan Wolf, beiden docent burgerschap in het mbo, met deze vraag aan de slag. 

Veel mbo-docenten merkten dat hun studenten weinig gemotiveerd waren door de lessen burgerschap. De lesmethodes waren te theoretisch, weinig verbonden met de beroepspraktijk en sloten niet aan bij de leefwereld van studenten. Reden voor het Kohnstamm Instituut om met docenten van vier mbo-instellingen te onderzoeken hoe je deze lessen boeiender kunt maken. Hieruit vloeide de docenten-handreiking ‘Boeiende burgerschapslessen’ voort en werden voor alle vier dimensies burgerschapslessen ontwikkeld die online beschikbaar zijn. Belangrijke factoren om de lessen boeiender te maken, zijn: het gebruik van verschillende werkvormen en het ondersteunen van de autonomie van de student (zoals keuzevrijheid), het bieden van structuur (heldere doelen, stapsgewijze aanpak) en het stimuleren van sociale verbondenheid.

18+ en financieel volwassen

Lianne van de Maat, docent Nederlands en burgerschap bij de opleiding Zakelijke Dienst-verlening aan ROC Twente, ontwikkelde tijdens het onderzoek de lessenserie ‘18+ en financieel volwassen’. In zes tot acht lessen worden onderwerpen besproken waar studenten mee te maken krijgen als ze 18 jaar worden. “Voor de studenten én hun gezin verandert er nogal wat als ze 18 worden”, vertelt ze. “Ze krijgen studiefinanciering en moeten ineens ook zelf een zorgverzekering afsluiten en lesgeld en schoolboeken betalen. Dat zijn ze niet gewend.”

Bank-app

Om aan te sluiten bij hun leefwereld laat Lianne de studenten een begroting maken van hun eigen inkomsten en uitgaven. “We brainstormen samen: Heb je studiefinanciering? Of inkomsten uit een bijbaantje? Aan welke zaken geef jij geld uit? Check je bank-app maar eens.” Dat geeft inzicht en herkenning en stimuleert de verbondenheid onderling. In de opdrachten geeft ze keuzevrijheid. “Sommigen willen liever een begroting maken voor als ze het huis uit gaan of later naar het hbo, dat kan ook.” Lianne maakt een koppeling tussen de begroting van haar studenten en die van de overheid. “Ik leg een verband tussen klein en groot.” Zo plaatst ze ervaringen van het individu in een grotere context.

Geldtekort

Lianne: “Aan de hand van de documentaire ‘Schuldig’, over jongeren met schulden, bespreken we ook zaken als geldtekort, schulden en armoede. Je kunt ook stukjes van tv-series gebruiken als ‘Een dubbeltje op z’n kant’ of ‘Steenrijk, straatarm’. Daarover ga ik met de jongeren in gesprek: Wat is het probleem? Wie is er verantwoordelijk? Welke factoren spelen een rol? Herken je dingen uit je eigen omgeving?”

Op de tribune in de rechtbank

Over de verschillende werkvormen vertelt ze: “Vaak is het uitzoekwerk en een klassikaal gesprek, maar we gaan ook samen brainstormen of ik gebruik LessonUp. Bij de politieke dimensie over burgerschap ga ik met de klas naar de Tweede Kamer, bij de juridische dimensie zitten we op de publieke tribune in de rechtbank.” Daarnaast is er soms een theatervoorstelling over jongeren en geld of een gastspreker over een onderwerp dat door de studenten wordt gekozen.

Improviseren

Ook Jan Wolf, senior docent Loopbaan en Burger-schap bij de ICT-opleiding van ROC Aventus, was betrokken bij het onderzoek. Hij ontwikkelde met een collega een lesserie over duurzaamheid en duurzaam gedrag. “Ik ben op een andere manier gaan werken, nog minder theoretisch. Ik voer bijna elke les een klasgesprek en stel vragen als: Wat betekent het voor jou, je eigen leven, je omgeving? Ik bespreek wel een thema, maar als ik merk dat andere onderwerpen meer leven, dan ga ik daarop door. Daarmee maak je het niet altijd makkelijk voor jezelf, want je moet improviseren en flexibel zijn.”

Respect in de klas

Hij geeft opdrachten zodat de studenten elkaar beter leren kennen. “We werken met foto’s van mensen die belangrijk voor hen zijn en ik ga in op: hoe zijn je familieomstandigheden, hoe ben je opgevoed? Ik geef wel aan dat ik persoonlijke vragen stel, maar als een student geen antwoord wil geven, hoeft dat niet. Je moet je veilig voelen. Je hebt altijd jongeren in de klas die zich gemakkelijk uitspreken en heel open zijn, ook over een onderwerp als lhbti. Anderen zijn terughoudender en dat is ook prima. Zij leren op hun eigen manier er ook van. Als iemand een persoonlijke ervaring wil delen, waardeer ik dat zeer. Ik deel ook dingen van mezelf. Ik zeg wel: benader iedereen met respect. En je hoeft ook niet alles te zeggen wat je denkt.”

Actief burgerschap

Studenten moeten daarnaast actief met burgerschap aan de slag. “Eén van de activiteiten is één dag verplicht vrijwilligerswerk. Ik wil dat ze ervaren hoe het is om iets voor een ander te doen. De één helpt zijn buurvrouw met de computer, de ander geeft een training bij z’n sportclub. Een aantal heeft meegedaan aan een schrijfavond voor Amnesty International, waarbij je meer leert over mensenrechten”, vertelt Jan. “Het gaat er om dat je ontdekt wat burgerschap voor jezelf betekent: voor je eigen leven en je omgeving.”

Meer lezen?

De Handleiding ‘Motiverend burgerschapsonderwijs in het mbo’ is te vinden op:https://kohnstamminstituut.nl/rapport/motiverend-burgerschapsonderwijs-in-het-mbo/

De lessenserie die is ontwikkeld is te vinden op: https://kohnstamminstituut.nl/lesmateriaal-mbo-burgerschap/