Leren over de rechtspraak in de praktijk

‘Na het aanhoren van de advocaat kreeg ik een ander perspectief op de zaak’

Een bezoek aan de rechtbank maakt veel impact. Daar weet een groep mbo-studenten van Yuverta Nijmegen, opleiding Dierenartsassistent paraveterinair, inmiddels alles van. De redactie van Loopbaan & Burgerschap liep een ochtend met hen mee tijdens een gastles van ProDemos bij de rechtbank in Arnhem met aansluitend een bezoek aan een zitting.  

‘Hoe probeert u objectief te blijven?’, ‘hoe vaak gaan mensen in hoger beroep?’, ‘twijfelt u weleens over een uitspraak?’. Het is nu aan de studenten om de dienstdoende rechter aan een vragenvuur te onderwerpen. “Superinteressant om mee te maken”, concluderen ze unaniem na afloop. Een rechtszaak bijwonen is immers niet iets wat je dagelijks doet. Toch is dat in Nederland mogelijk. “Een van de pijlers van onze democratische rechtsstaat is dat de rechtspraak onafhankelijk en transparant is. Daarom geven we in Nederland openheid over hoe processen verlopen en zijn de meeste rechtszaken toegankelijk voor publiek”, legt educatief expert Cees van Dijk van ProDemos – Huis voor democratie en rechtsstaat uit. ProDemos faciliteert in samenwerking met 10 van de 11 arrondissementen in Nederland de klassen-bezoeken naar de rechtbanken. Zo krijgen leerlingen en studenten al vroeg de mogelijkheid om kennis te maken met de rechtsstaat.  

Gastles Rechtspraak  

Dinsdagochtend, 09.00 uur. Wout de Vries van ProDemos trapt de gastles Rechtspraak af in de rechtbank in Arnhem. Waarom heeft een verdachte eigenlijk recht op een advocaat? Wat is de rol van een getuige? Wat is het verschil tussen een officier van justitie en een rechter? Na de algemene introductie – met kennis die vaak niet algemeen bekend is bij studenten – volgt een interactief rollenspel. Tafels en stoelen worden verschoven, toga’s komen tevoorschijn en de sfeer zit er goed in. “Het interactieve deel is met name wat studenten zo leuk vinden aan deze gastles”, aldus docent Marjolein, die de studenten begeleidt.  

Al snel wordt het weer serieus. Om te begrijpen waarom straffen noodzakelijk zijn en hoe een strafeis tot stand komt, spelen de studenten een fictieve rechtszaak na over uitgaansgeweld: verdachte BN’er Tygo Gernandt heeft iemand geslagen na een avondje stappen. “Dit sluit goed aan bij de belevingswereld van studenten, waardoor ze graag meedoen”, zegt Marjolein, terwijl de studenten druk bezig zijn met de voorbereiding van het proces. Welke straf vinden de studenten gepast en waarom? Ieder beoordeelt de aanklacht vanuit haar eigen rol. Zo zijn er rechters, maakt een griffier aantekeningen, staat een advocaat de verdachte bij en geeft het slachtoffer een verklaring vanaf vaste plekken in de zaal, die zorgvuldig gekozen zijn. “Wist je bijvoorbeeld dat het slachtoffer achter de verdachte plaatsneemt?”, zegt Wout. “Zo wordt mogelijke confrontatie of escalatie voorkomen.”

In dezelfde volgorde als tijdens een echte rechtszaak krijgen de rechters, officier van justitie en de advocaat de kans om vragen te stellen aan de verdachte. Na uitvoerig beraad komen de rechters tot een oordeel: “U heeft gehandeld uit zelfverdediging, dus wij spreken u vrij van mishandeling.” Marjolein vindt het leuk om haar studenten volledig op te zien gaan in hun rol. De gastles sluit perfect aan bij de Burgerschapsweek die Yuverta jaarlijks organiseert. “Vanuit Yuverta vinden wij het belangrijk om onze studenten uit te leggen welke rechten ze hebben. Op deze manier kunnen ze eens zien hoe het eraan toe gaat in een rechtbank en kunnen we hun rugzak met kennis vullen over hoe rechtspraak werkt in onze samenleving.”

In Nederland is er niet één partij aan de macht die alles bepaalt. “We leven in een democratische rechtsstaat”, vult Wout haar aan. “Dit zie je terug in de rechtspraak, waarin de verschillende rollen zorgen voor een goede balans en eerlijke processen. Het is belangrijk om dat aan de studenten mee te geven.”  

Vraag de gastles Rechtspraak gratis aan voor het mbo  

De gastles Rechtspraak laat studenten met verschillende werkvormen beleven hoe het strafrecht in Nederland werkt. De studenten spelen onder andere (in toga) een rechtszaak na. Je kunt deze gastles aan-
vragen als voorbereiding op een bezoek aan de rechtbank of als losse gastles over de rechtspraak op school. ProDemos biedt dit educatieve programma gratis aan. Ga naar de website voor meer informatie en het aanvragen van deze les.

Rechtbankbezoek

De toga’s gaan uit, en de studenten gaan naar een andere ruimte in de rechtbank. In een rechtszaal wonen ze een politierechterzitting bij. Op de planning staat een zaak over zware mishandeling. Geen rollenspel dit keer, maar een echte zaak waarin een rechter een uitspraak zal doen.

Voor de rechter is het waardevol om studenten in de zittingszaal te ontvangen. “Het is altijd goed om te zien dat een groep studenten naar de rechtbank komt om een zitting bij te wonen, omdat zij op die manier met eigen ogen kunnen zien hoe een strafzitting verloopt en welke verschillende belangen er spelen”, vertelt de rechter. Na afloop van de zaak gaat ze met de studenten in gesprek. “Het is voor mij leerzaam om te horen welke vragen er leven. Als rechter probeer je zo duidelijk en begrijpelijk mogelijk te zijn voor zowel partijen als het publiek in de zaal. Door na afloop met studenten in gesprek te gaan, merk ik bijvoorbeeld welke onderdelen van de zitting of uitspraak nog vragen oproepen. Dat helpt me om te bepalen of en zo ja, hoe ik dit in de toekomst eventueel nog duidelijker kan verwoorden. Het geeft veel energie wanneer een groep studenten geïnteresseerd is in het strafrecht en graag meer wil weten. Ik leg dan zaken met veel plezier uit.”

De reacties van studenten op een rechtszaak lopen veelal uiteen. “Soms maakt het indruk, soms hadden ze een heel ander idee van hoe een strafzaak verloopt”, vervolgt de rechter. Een zaak die haar bij is gebleven, ging over een vrachtwagenchauffeur die onder invloed had gereden. “Aanvankelijk proefde ik verontwaardiging bij de studenten, maar na de zaak veranderde hun beeld. Ze begrepen waarom de rechter rekening hield met de persoonlijke omstandigheden van de verdachte. Dat liet hen inzien hoe belangrijk het gesprek in de rechtszaal is.”

Gastles Regels en Rechten  

Een andere gastles van ProDemos die goed aansluit op burgerschapsonderwijs, is de interactieve gastles Regels en Rechten. Door middel van het rollenspel ‘Belangenstrijd’ kruipen studenten in de huid van demonstranten, bewoners en een burgemeester die een lastige afweging moet maken. Wat zijn goede argumenten? Hoe ver reikt je demonstratierecht? En wat gebeurt er als grondrechten met elkaar in conflict komen? Tijdens de gastles ontdekken studenten dat grondrechten niet onbeperkt zijn en hoe besluit-vorming hierover in de praktijk werkt. Ga naar de website voor meer informatie en het aanvragen van deze les.

De kracht van leren door ervaring

De combinatie van een gastles en een rechtbankbezoek is wat het educatieve programma over de rechtspraak van ProDemos zo effectief maakt, stelt Cees. “Wij geloven dat je het beste leert door het zelf te ervaren, op de plek waar het gebeurt. Het spelen van een rollenspel of een rechtszaak bijwonen blijft je bij, veel meer dan alleen een theoretische uitleg in een klaslokaal.”

Studenten leren niet alleen hoe de rechtspraak werkt, maar ervaren ook de complexiteit ervan. “Het is makkelijk om thuis vanaf de bank te zeggen dat iemand streng bestraft moet worden”, zegt Cees. “Maar als je in de rechtszaal ziet hoe een rechter alle belangen afweegt, besef je hoe ingewikkeld het is om een eerlijke straf op te leggen.” De rechtbank zegt niet voor niets: ‘elke dag is bij ons open dag.’ “Het is belangrijk dat mensen niet alleen de krantenkoppen lezen, maar ook de nuances van de rechtspraak begrijpen. Dit kan natuurlijk alleen als rechtszaken opengesteld zijn voor publiek”, vult de rechter aan.  

Met nieuwe inzichten en een levendige discussie onder elkaar verlaten de mbo-studenten de zaal en komen ze nog even kort bij elkaar om de ochtend af te sluiten. “Wat vonden jullie ervan?”, vraagt Wout. “Tijdens de rechtszaak vormde ik een mening over de verdachte, maar na het aanhoren van de advocaat kreeg ik toch een ander perspectief op de zaak”, zegt een van de studenten. Met het begrijpen van die nuances zit het dus wel goed.  

Over ProDemos

ProDemos is het ‘Huis voor democratie en rechtsstaat’. ProDemos legt onder andere met educatieve programma’s uit wat de spelregels zijn van de democratie en de rechtsstaat en laat zien wat je zelf kunt doen om invloed uit te oefenen - in de gemeente, het waterschap, de provincie, het land en de Europese Unie.