De polarisatie voorbij: Hoe je in gesprek blijft met studenten die anders denken

Wat doe je als je in de klas geconfronteerd wordt met gepolariseerde meningen waarvan je nekharen overeind gaan staan? Hoe zorg je er in die situaties toch voor dat je menselijk contact en wederzijds respect behoudt? We spraken erover met Karim Amghar, tv- en radiomaker, schrijver én docent burgerschap op het mbo. 

“Meneer, heb je gezien wat die boys in Amsterdam hebben gedaan? Ze hebben die Israëliërs toch maar mooi klop gegeven, hè?!” Trots komt Bart de klas in lopen. Het is de dag na de rellen in Amsterdam rondom de wedstrijd Ajax - Maccabi. Bart was er zelf niet bij, maar steunt de aanvallen op de Israëlische supporters: “Voor de volle 100 procent.”

Emotioneel betrokken

Lastige gesprekken schuwt Karim dan ook niet. In zijn carrière als docent heeft hij er talloze gevoerd. Dat ging niet altijd vlekkeloos. Karim vertelt: “Toen ik begon met lesgeven, waren mijn mening en emotie heel belangrijk in het gesprek. Ik liet me bewegen in onderwerpen die mij raken: religie, voetbal, roots, etniciteit … Hoe meer ik emotioneel betrokken was bij het onderwerp, hoe meer ik als leerkracht de controle verloor.” “Inmiddels weet ik dat mijn mening irrelevant is. Het gaat bij burgerschap niet om het halen van je gelijk. Je wilt juist zorgen dat je de potentie van studenten alle kans geeft om te groeien. Dat doe je door ze vaardigheden te leren. Door de jaren heen leerde ik werkvormen die daaraan bijdragen. Daarnaast lukt het me langzaamaan het grotere plaatje van het onderwijs te zien. Je wilt deze studenten voorbereiden op de samenleving. Dát is belangrijk.”

De talking stick

Karim wacht niet af tot een situatie in de klas esca-leert. In plaats daarvan zet hij actief werkvormen in om gesprekken over lastige onderwerpen op gang te brengen. “Ik gebruik regelmatig de talking stick methodiek. De klas gaat dan in een cirkel zitten. In het midden ligt een praatstok. Ik stel een vraag of geef een stelling, waarop de studenten moeten reageren. De eerste student die wil reageren, pakt de stok op en geeft antwoord. De rest van de groep luistert in stilte. Als de student klaar is met praten, mogen medestudenten alleen verdiepende vragen stellen, geen sturende. Vervolgens gaat de stok met de klok mee de cirkel rond, zodat iedereen rustig 

zijn verhaal kan doen. Deze methodiek werkt, omdat iedereen zich gehoord voelt en omdat studenten soms het perspectief van een leeftijdsgenoot nodig hebben. Dat heeft veel meer invloed dan een docent die vertelt wat wel en niet goed is.”

Common ground

Andere methodieken die Karim regelmatig inzet, zijn:

• Deep democracy
  Deze methode moedigt studenten aan om naar elkaar te luisteren, ook en juist naar de stemmen die normaal gesproken ondergesneeuwd raken.
• Het socratisch gesprek
  Dit is een gespreksvorm waarbij deelnemers gezamenlijk een begrip of stelling onderzoeken. Dat doen ze door elkaar systematisch kritische vragen te stellen en elkaars argumenten te bevragen.
• Werkvormen uit de kunst- en cultuureducatie
  Denk aan spoken word, theatervormen, een rap schrijven of moodboards maken

De basis van alle werkvormen die Karim inzet, is steeds hetzelfde: common ground bouwen. “Ik neem altijd een hele waardevolle uitspraak van Bart Brandsma ter harte als het om lastige thema’s gaat. Hij is polarisatie-expert en zegt: ‘Focus op verschil is brandstof om te polariseren.’ Hij bedoelt daarmee dat een gesprek nergens toe leidt als je meteen over de verschillen begint, bijvoorbeeld tussen religieuze en niet-religieuze mensen. Je kunt beter eerst de overeenkomsten bespreken die je samen deelt. Dan is er daarna veel meer ruimte voor elkaars mening, ook over de moeilijke onderwerpen.”

Nieuw perspectief

Dat de insteek van Karim werkt, bleek onder andere na de rellen in Amsterdam. “Wat ik mijn studenten die dag duidelijk wilde maken, was dat de actie van de jongeren in Amsterdam een consequentie had. Dat de Joods-Nederlandse mensen zich onveilig voelden. Dat kon ik wel vertellen, maar dan zouden ze het niet voelen. Daarom heb ik toen met de klas een dialoog gevoerd op basis van raps of spoken words die de jongeren zelf moesten zoeken. In hun zoektocht naar de juiste tekst gaf ik hen dit mee: Ga op zoek naar het gevoel dat je zelf zou hebben gehad als dit om jouw eigen community was gegaan.”

Karim sluit af: “Na de les kwam Bart bij mij terug, en hij zei: ‘Als mijn zus en mijn moeder zich onveilig zouden voelen op straat, om welke reden dan ook, dan zou ik daar kapot aan gaan.’ Deze les had hem een nieuw perspectief geboden. En dat is wat ik altijd wil bereiken.”